Tα κληροδοτήματα της ελληνικής κοινότητας της Βιέννης (18ος – 20ος αι.)
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, τα κληροδοτήματα έχουν βρεθεί στο επίκεντρο της ιστορικής έρευνας ως κοινωνικά και θρησκευτικά φαινόμενα. Από την μία πλευρά, οι κληροδότες ως μέλη των φιλανθρωπικών συστημάτων παρουσιάζονται ως προστάτες των τεχνών, του πολιτισμού και της εκπαίδευσης αλλά και ως χορηγοί κοινωνικής πρόνοιας. Από την άλλη, τα κληροδοτήματα εντάσσονται σε ένα θρησκευτικό πλαίσιο, το οποίο συνδέεται τόσο με εκδηλώσεις μνήμης όσο και με παραδόσεις υστεροφημίας.
Τα αρχεία των δύο ελληνικών κοινοτήτων της Βιέννης - της αδελφότητας του Αγ. Γεωργίου των Οθωμανών υπηκόων (από το 1723/26) και της κοινότητας της Αγίας Τριάδος των Αυστριακών υπηκόων (από το 1787) - έχουν καταστεί προσβάσιμα μετά την αναδιάρθρωση και την καταλογογράφηση των εγγράφων κατά την περίοδο 2005-2010. Ήδη από τις πρώτες μελέτες στα συγκεκριμένα αρχεία, νέο ανεξερεύνητο υλικό (κυρίως από το 1780 μέχρι και μετά το 1918) είχε εντοπιστεί. Παράλληλα με τα μεμονωμένα ιδιωτικά κληροδοτήματα και τα σχετικά με αυτά έγγραφα, εμφανίζονται τρείς πρόσθετες κατηγορίες εγγράφων, οι οποίες αφορούν τη διαχείριση κονδυλίων «προς πτωχούς», «προς εκκλησίες» και «προς σχολεία».
Το παρόν ερευνητικό πρόγραμμα εξετάζει τα κληροδοτήματα ως μέσα διαμόρφωσης και διαχείρισης ταυτοτήτων των διαφόρων κληροδοτών αλλά και ως υποστηρικτικούς μηχανισμούς μιας γενικότερης στρατηγικής από μέλη των κοινοτήτων της διασποράς στην προσπάθεια τους να γίνουν αποδεκτά από τα μέλη των εγχώριων κοινωνιών. Μέσα από την μακρά χρονική περίοδο που εξετάζει το συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι δυνατό να μελετηθούν τόσο η συνέχεια όσο και οι αλλαγές και τομές όπως επίσης και οι σχέσεις των κληροδοτημάτων με την κοινωνικοοικονομική εξέλιξη της Βιέννης. Με στόχο την ανάλυση της επίδρασης των κληροδοτημάτων των ελληνορθόδοξων εμπόρων στο φιλανθρωπικό γίγνεσθαι της Βιέννης από την μια πλευρά, και στους αποδέκτες των στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στα νεοσύστατα εθνικά κράτη της Νοτιανατολικής Ευρώπης, προτείνεται μια «μικρο-ιστορική» προσέγγιση μέσω εξέτασης συγκεκριμένων περιπτώσεων. Ταυτόχρονα, επιχειρείται μια προσέγγιση μέσω της ποσοτικής και στατιστικής ανάλυσης του μεγάλου όγκου του υλικού που σχετίζεται με τις επενδυτικές συνθήκες, οι οποίες επιβάλλονται από την Αψβουργική διοίκηση στους διαχειριστές των κληροδοτημάτων. Συνεπώς, εξετάζεται η σχέση των κληροδοτών και των αποδεκτών με τις οργανωτικές δομές των κοινοτήτων που αναλάμβαναν την ευθύνη της διαχείρισης των κληροδοτημάτων, καθώς επίσης και με το κράτος.
Το πρόγραμμα εστιάζει επίσης στη διαδογματική έρευνα της λειτουργίας των κληροδοτημάτων ως διαδικασία μνήμης και προτείνει μια καινοτόμο τρισδιάστατη (Καθολική, Προτεσταντική, Ορθόδοξη) προοπτική της ευρωπαϊκής ιστορίας των κληροδοτημάτων κατά τους νεώτερους χρόνους. Οι επαφές τόσο με την εβραϊκή όσο και με την ισλαμική παράδοση λαμβάνονται επίσης υπόψη. Επιπρόσθετα, ζωτικό σημείο της έρευνας αποτελεί η σύγκριση με άλλες εθνικές ή θρησκευτικές ομάδες - και με τα δικά τους σχετικά κληροδοτήματα - στην αυτοκρατορία των Αψβούργων, καθώς και η αξιολόγηση του ρόλου των μεταβυζαντινών και οθωμανικών παραδόσεων στο σχεδιασμό των κληροδοτημάτων των Ελλήνων της Βιέννης.
Κύριοι στόχοι του προγράμματος είναι αφενός η επεξεργασία μιας ερμηνείας της ευρωπαϊκής ιστορίας των κληροδοτημάτων, η οποία ενσωματώνει εντονότερα τις διαπολιτιστικές διαφορές, αφετέρου η ανάλυση των οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών που συντελούνται στη Βιέννη από τα τέλη του 18ου αι. μέχρι και τις αρχές του 20ου αι., με ιδιαίτερη έμφαση στη μεταναστευτική ιστορία.