Οι Έλληνες της Βιέννης

Μετά την δεύτερη πολιορκία της Βιέννης από τους Οθωμανούς (1683) και τις συνθήκες ειρήνης του Κάρλοβιτς (Karlowitz) (1699) και του Πασσάροβιτς (Passarowitz) (1718) - μαζί με τις συνεπαγόμενες εμπορικές συνθήκες -, η Βιέννη αποτέλεσε ένα σημαντικό κέντρο εμπορίου για τους εμπόρους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πρώτο παρεκκλήσιο φαίνεται να υπήρξε αυτό στην οικία του απεσταλμένου της Πύλης Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου του «ἐξ Ἀπορρήτων». Το 1723/26 ιδρύθηκε από ελληνορθόδοξους εμπόρους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η εμπορική αδελφότητα που χρησιμοποίησε και το παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου. Μόλις το 1802 αγοράστηκε από το Γεώργιο Καραγιάννη η οικία της κοινότητας, στην οποία στεγάζεται έως και σήμερα, ο ναός του Αγίου Γεωργίου. Το 1776 η Μαρία Θηρεσία χορήγησε στην αδελφότητα του Αγίου Γεωργίου αυτοκρατορικά προνόμια, τα οποία επικύρωσε τόσο ο Ιωσήφ Β' το 1782 όσο και οι διάδοχοι του στη συνέχεια.

Σε μαρτυρίες απογραφής του 1766/67 εμφανίζονται ως έμποροι στη Βιέννη 134 Οθωμανοί υπήκοοι, από τους οποίους οι 82 καταγράφονται ως Έλληνες (δηλαδή Ελληνορθόδοξοι από την Οθωμανική Αυτοκρατορία). ήταν ελληνικής καταγωγής. Οι Έλληνες της Βιέννης κατά τον 18ο και τον πρώιμο 19ο αι. προέρχονταν κυρίως από τις περιοχές της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας.

Η σύντομη διαδρομή μέσω της οδού Griechengasse οδηγεί από τον Αγ. Γεώργιο στην Αγία Τριάδα. Η κοινότητα της Αγίας Τριάδος έλαβε Αυτοκρατορικά προνόμια το 1787. Ιδρύθηκε από ελληνορθοδόξους, οι οποίοι είχαν γίνει υπήκοοι της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Το κτίριο της κοινότητας που στεγάζει και τον ναό ανακαινίσθηκε εκ βάθρων την περίοδο 1857-1859 με χρηματοδότηση του Σίμωνος Σίνα με σχέδια του Θεοφίλου Χάνσεν (Hansen). To 1898 ανακαινίσθηκε και ο ναός του Αγίου Γεωργίου με χρηματοδότηση κατά κύριο λόγο της οικογενείας Δούμπα.    

Το 1801 η κοινότητα της Αγίας Τριάδος αποφάσισε σε συνεργασία με την κοινότητα του Αγ. Γεωργίου την ίδρυση ενός ελληνικού σχολείου. Στις 6 Μαΐου 1804 ο Αυτοκράτορας Φραγκίσκος Α'  χορήγησε στην Ελληνική Εθνική Σχολή (Griechische National-Schule) τα δικαιώματα δημοσίου εκπαιδευτηρίου (Öffentlichkeitsrecht). ακόμη και σήμερα το ελληνικό σχολείο στεγάζεται στους χώρους της πάλαι ποτέ Εθνικής Σχολής, στον δεύτερο όροφο πάνω από τον ναό της Αγίας Τριάδος. Στον πρώτο όροφο στεγάζεται από το 1963 και η Μητρόπολη Αυστρίας, δίπλα στην επίσημη αίθουσα συνεδριάσεων της κοινότητας.  

Οι επιτυχημένοι Έλληνες έμποροι ενάχθηκαν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα της Βιέννης,  ενώ μερικοί από τους αυτούς έλαβαν αυτοκρατορικούς τίτλους (π.χ. του Ιππότη, του Βαρόνου, του Κόμη). Ονόματα όπως Σίνας, Κάραγιαν, Δούμπας, Νάκος, Τίρκας, Σπίρτας και Κάπρας αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της Βιέννης του 19ου αι.  

Ο Γεώργιος Σίνας, Βαρόνος από το Hodos (Σλοβενία) και Kisdia (Ρουμανία), υπήρξε ιδιοκτήτης ενός από τους σημαντικότερους τραπεζικούς οίκους της Βιέννης και διετέλεσε Υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Αυστρίας. Χρηματοδότησε μέρος του νοτίου σιδηροδρομικού δικτύου της Βιέννης όπως επίσης και την κατασκευή της αλυσιδωτής γέφυρας μεταξύ Βούδας και Πέστης την περίοδο 1842-1849. Επιπρόσθετα, διέθεσε το τεμάχιο γης για την κατασκευή του πολυτεχνικού Ινστιτούτου (σημερινού Πολυτεχνείου Βιέννης). Η οδός Σίνα (Sinagasse) στο Leopoldstadt φέρει το όνομα του ήδη από το 1877.

Ο Νικόλαος Δούμπας (1830-1900) υπήρξε μέλος της «Άνω Βουλής» (Herrenhaus). Ως μαικήνας των τεχνών ίδρυσε μεταξύ άλλων τον σύλλογο της ανδρικής χορωδίας, η οποία υπήρξε πρόδρομος του συλλόγου φίλων μουσικής της Βιέννης (Wiener Gesellschaft der Musikfreunde). Την περίοδο 1880-1900 διετέλεσε ανώτερος επιμελητής του Πρώτου Αυστριακού Τραπεζικού Ταμιευτηρίου. Στη διαθήκη του δώρισε 200 αυτόγραφα του Schubert στην πόλη της Βιέννης. Επιπρόσθετα, ο Δουμπάς έκανε δωρεές τόσο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών όσο και στο ορφανοτροφείο της ιδιαίτερης του πατρίδας στις Σέρρες. Το όνομα του φέρει από το 1900 η οδός μπροστά από τον σύλλογο φίλων μουσικής της Βιέννης (Wiener Gesellschaft der Musikfreunde). Ο υιός του Κωνσταντίνος Δούμπας (1856-1947) υπήρξε διπλωμάτης.

Ο Ρήγας Βελεστινλής (1758-1798) έρχεται στη Βιέννη την τελευταία δεκαετία του 18ου αι., όπου και τυπώνει τα βιβλία/έργα του. Δεδομένου ότι δεν υπήρχε κανένα τυπογραφείο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ο Ρήγας θα μπορούσε να διαδώσει τις επαναστατικές του ιδέες μόνο από το εξωτερικό. Δημοσίευσε διάφορα πολιτικά κείμενα, συμπεριλαμβανομένης της ''Χάρτας'' της Ελλάδος, όπως επίσης άσματα και μεταφρασμένα μυθιστορήματα. Το 1811 εκδόθηκε στη Βιέννη το περιοδικό ''Ἑρμῆς ὁ Λόγιος'' από τον Αρχιμανδρίτη της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου Άνθιμο Γαζή (1758-1828). Παράλληλα, κατά την περίοδο από τα τέλη του 18ου αι. μέχρι και τις αρχές του 19ου αι., τα περισσότερα ελληνικά λόγια βιβλία και διδακτικά εγχειρίδια εκτυπώνονται σε εκδοτικούς οίκους της Βιέννης.  

Το κοιμητήριο στο Sankt Marx, το τελευταίο με μνημεία και διαρρύθμιση Biedermeier, περιλαμβάνει το ελληνικό τμήμα, στο οποίο ετάφησαν ελληνορθόδοξοι που έζησαν στη Βιέννη από το 1784. Δυστυχώς οι επιγραφές είναι πλέον δυσανάγνωστες και η φθορά χρόνο με το χρόνο είναι μεγαλύτερη.

Στο St. Marx. σώζεται μια περαιτέρω μαρτυρία γνωστής ελληνικής οικογενείας της Βιέννης είναι ο τάφος του Ιππότη Theodor von Karajan. Η οικογένεια Κarajan (Καραγιάννη) με καταγωγή από την Κοζάνη βρίσκεται ήδη από τον καιρό του Georg von Karajan (1743–1813), ευεργέτη της κοινότητας του Αγίου Γεωργίου στη Βιέννη. Ο υιός του, Theodor von Karajan (1810–1873), υπήρξε καθηγητής Γερμανικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Μεταξύ άλλων αξιωμάτων, κατείχε την θέση του προέδρου της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών την περίοδο 1866-1869. Υπήρξε ο προπάππος του διευθυντή ορχήστρας και αρχιμουσικού Herbert von Karajan. Η οδός Karajan (Karajangasse) στο 20ο διαμέρισμα φέρει το όνομα του Γεωργίου von Karajan ήδη από το 1889.

H οικία στην οδό am Fleischmarkt αριθμός 18 ακριβώς απένντι από τον Ναό της Αγ. Τριάδος άνηκε στον Έλληνα έμπορο Χριστόφορο Νάκο. Μια επιγραφή  δεξιά και αριστερά της ανάγλυφης απεικόνισης του Αυτοκράτορα Ιωσήφ Β' μνημονεύει το ''Διάταγμα ανεξιθρησκείας'' του 1781, σύμφωνα με το οποίο οι μή καθολικοί πληθυσμοί απέκτησαν το δικαίωμα να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα:

«Εφήμερη είναι αυτή η οικία, όχι όμως και η φήμη του Ιωσήφ∙

Αυτός μας έδωσε την 'ανεξιθρησκεία', και αυτή μας έδωσε αθανασία».

Επίσης, επί της οδού am Fleischmarkt και συγκεκριμένα στον αριθμό 12 (Fleischmarkt 12) βρισκόταν το Darvarhof, οικία η οποία έλαβε το όνομα της από τον Ιωάννη Δάρβαρη, ο οποίος και την απέκτησε το 1795. Το κτίριο κατεδαφίστηκε και αντικαταστάθηκε από μεταγενέστερο το 1895.

Ένας μεγάλος αριθμός των Ελλήνων της Βιέννης μετεγκαταστάθηκε σε άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας, στα νέα μετά το 1918 και ιδιαίτερα υπό νέο νομικό καθεστώς Εθνικά κράτη ή και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ενώ άλλοι εντάχθηκαν στην τοπική κοινωνία. Ωστόσο, τόσο η κοινότητα του Αγίου Γεωργίου όσο και η κοινότητα της Αγίας Τριάδος συνεχίζουν να υπάρχουν και να δραστηριοποιούνται μέχρι τις μέρες μας μετά την ίδρυση της μητρόπολης Αυστρίας το 1963. 

Η εκκλησία της Αγ. Τριάδος, Fleischmarkt (1920) Εθνική Βιβλιοθήκη Αυστρίας /Βιέννη, Widter F. 9.198B.

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (1957), Εθνική βιβλιοθήκη της Αυστρίας/ Βιέννη, Winkler 504.263B.

Ο Ναός του της Αγίας Τριάδος σήμερα (2015).

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, Hafnersteig (2017)

Απέναντι από την εκκλησία της Αγίας Τριάδος (Fleischmarkt 18) βρίσκεται η οικία του Νάκου / η ''οικία της ανεκτικότητας''.

H οδός Δούμπα (Dumbastrasse) μπροστά από το Künstlerhaus έλαβε το όνομα της από τον Νικόλαο Δούμπα το 1900.

Το ανάκτορο του Δούμπα (Δούμπα Μέλαθρον) στο Parkring 4, στη γωνία Zedlitzgasse.

Στην οδό Hohen Markt 8 βρίσκεται το ανάκτορο του Σινά (Σινά Μελαθρον). Η πρόσοψη του κτιρίου ανακαινίσθηκε από τον αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν (Hansen). Το κτίριο κατεστράφη από πυρκαγιά το 1945.

Βιβλιογραφια

  • Ευστρατιάδης Σωφρόνιος, Ὁ ἐν Βιέννη ναὸς τοῦ Ἁγίου Γεωργίου καὶ ἡ κοινότης τῶν Ὀθωμανῶν ὑπηκόων, Alexandria 1912 [Charalampos G. Chotzakoglou (ed.) with a register compiled by Georgios Laios]. Athens2 1997.
  • Katsiardi-Hering, Olga, Greeks in the Habsburg Lands (17th-19th centuries): Expectations, Realities, Nostalgias. In: Kröll, Herbert (ed.), Austrian-Greek encounters over the centuries. Innsbruck 2008, 147-158.
  • Katsiardi-Hering, Olga/Stassinopoulou, Maria A., The Long 18th Century of Greek Commerce in the Habsburg Empire. In: Heppner, Harald/Urbanitsch, Peter/Zedinger, Renate (eds.), Social Change in the Habsburg Monarchy [The Eighteenth Century and the Habsburg Monarchs. International Series 3]. Bochum 2011, 191-213.
  • Λάιος, Γεώργιος - Ενεπεκίδης, Π.Κ., Griechische Handelsgesellschaften und Kaufleute in Wien aus dem Jahre 1766 (Rezension). In: Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος 14 (1960), 615-617.
  • Lanier, Amelie, Die Geschichte des Bank- und Handelshauses Sina. Frankfurt/M. etc. 1998.
  • Λουκάτος, Σπυρίδων, Ο πολιτικός βίος των Ελλήνων της Βιέννης κατά την Τουρκοκρατία και τα αυτοκρατορικά προς αυτούς προνόμια [The political life of the Greeks of Vienna during the Ottoman period and the imperial privileges granted to them]. In: Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος 15 (1961), 287-356.
  • Peyfuss, Max D., Balkanorthodoxe Kaufleute in Wien. Soziale und nationale Differenzierung im Spiegel der Privilegien für die griechisch-orthodoxe Kirche zur Heiligen Dreifaltigkeit. In: Österreichische Osthefte 17 (1975), 258-268.
  • Plöchl, Willibald M., Die Wiener Orthodoxen Griechen. Eine Studie zur Rechts- und Kulturgeschichte der Kirchengemeinden zum Hl. Georg und zur Hl. Dreifaltigkeit und zur Errichtung der Metropolis von Austria. Wien 1983.
  • Schmidtbauer, Peter, Zur Familienstruktur der Griechen in Wien. In: Wiener Geschichtsblätter 35/3 (1980), 150-160.
  • Σειρηνίδου Βασιλική, “Griechischer Handelsmann”. Anatomizing a collective subject. In: Herbert Kröll (ed.), Austrian-Greek encounters over the centuries. History – diplomacy – politics – arts – economics. Innsbruck 2007, 129-137.
  • Σειρηνίδου, Βάσω, Έλληνες στη Βιέννη. 18ος–¬μέσα 19ου αιώνα [Greeks in Vienna. 18th–first half of the 19th century]. Athens 2011.
  • Στασινοπούλου, Μαρία Α., / Χ''Ιωάννου, Μαρί Χριστίνα, Διασπορά–Δίκτυα–Διαφωτισμός [Diaspora–Networks–Enlightenment]. Athens 2005.
  • Στασινοπούλου, Μαρία Α., Αρχειακές πηγές για την ιστορία της κοινότητας της Αγίας Τριάδας της Βιέννης. Νέες προoπτικές [Archival sources on the history of the Greek-Orthodox Community of the Holy Trinity in Vienna. New perspectives]. In: Εώα και εσπέρια 7 (2007), 401-408.
  • Stoianovich, Traian, The Conquering Balkan Orthodox Merchant. In: Journal of Economic History 20/2 (1960), 234-313.
  • Τσιγαράς, Γεώργιος Χ., Ο ναός του Αγίου Γεωργίου Βιέννης. Ιστορία και τέχνη [The church of St. George in Vienna. History and Art]. Thessaloniki 2005.
  • Konecny, Elvira, Die Familie Dumba und ihre Bedeutung für Wien und Österreich [Dissertationen der Universität Wien 179]. Wien 1986